สนามหลวง: กับการถูกใช้เป็นพื้นที่ชุมนุม ในประวัติศาสตร์ของการเมืองไทย
ในปี พ.ศ. 2568 สนามหลวงถูกใช้เป็นพื้นที่สำหรับจัดแสดงสินค้า งานวันสงกรานต์ คอนเสิร์ต รวมถึงนิทรรศการศิลปะ “KAWS: HOLIDAY THAILAND” เป็นนิทรรศการกลางแจ้ง ในพื้นที่สนามหลวงฝั่งพระบรมหาราชวัง ซึ่งศิลปินเลือกพื้นที่สนามหลวงเนื่องจากเป็นพื้นที่ที่สำคัญของประเทศไทย และยังเป็นพื้นที่ในการสื่อสารเป็นนัยว่าวัฒนธรรมอันยาวนานของไทยสามารถดำเนินร่วมกับงานศิลปะร่วมสมัยได้
ปี 2568 จึงถือเป็นหมุดหมายสำคัญสำหรับประวัติศาสตร์สนามหลวง หลังจากถูกปิดพื้นที่มาเป็นเวลาหลายปี โดยในครั้งล่าสุดคือการยึดพื้นที่และเปลี่ยนชื่อจากสนามหลวงเป็น “สนามราษฎร” ในปีพ.ศ. 2563 จากนั้นก็มิได้เปิดให้ประชาชนใช้งานได้อย่างอิสระต่อไป แต่มีไว้เพื่องานพิธีและกิจกรรมของทางราชการเท่านั้น
ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา สนามหลวงนั้นถูกใช้เพื่อพิธีศพของราชวงศ์และเจ้านายชั้นสูง และได้กลายเป็นพื้นที่สาธารณะในช่วงหนึ่ง ซึ่งนอกจากกิจกรรมสำหรับผ่อนคลายแล้ว สนามหลวงยังมีความเกี่ยวข้องผูกพันกับกิจกรรมการแสดงออกถึงสิทธิ เสรีภาพ และแนวคิดทางการเมืองของประชาชนไทยอย่างยาวนานเช่นกัน
โดยครั้งแรกที่สนามหลวงถูกใช้เป็นพื้นที่สำหรับการเมืองสมัยใหม่ เกิดขึ้นในปีพ.ศ. 2498 โดยนโยบายฟื้นฟูประชาธิปไตยของจอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึ่งจัดให้มีการ “ไฮปาร์ค” ในพื้นที่สาธารณะของทุกจังหวัดทั่วประเทศเช่นเดียวกันกับพื้นที่ทางการเมืองในสวนสาธารณะ (Hyde Park) ของประเทศอังกฤษ
กิจกรรมดังกล่าวกินระยะเวลาจนถึง พ.ศ. 2500 หนุนเสริมให้ประชาชนเปลี่ยนมุมมองของสนามหลวงให้ยึดโยงกับพื้นที่ทางการเมืองมากขึ้น ซึ่งเป็นแนวทางที่แยกออกมาจากมิติความงามและพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์สำหรับชนชั้นนำ จากนั้นการช่วงชิงพื้นที่ทางศิลปะ วัฒนธรรม รวมถึงการเมืองของสนามหลวงก็ดำเนินมาอย่างยาวนาน โดยมีกิจกรรมทางการเมืองสำคัญที่ใช้พื้นที่สนามหลวง เช่น 
2 มี.ค. 2500 ประชาชนรวมตัวประท้วงการเลือกตั้งสกปรก 3 ก.พ. 2518 ศูนย์นิสิตฯ เปิดอภิปรายเรื่องถังแดง เรียกร้องให้รัฐบาลยุบ กอ.รมน. ยุติการสังหารประชาชน 4 ต.ค. 2519 ประชาชนชุมนุมต่อต้านการกลับเข้าประเทศไทยของพระถนอม 17 พ.ค. 2535 ประชาชนชุมนุมต่อต้านการสืบทอดอำนาจของ พล.อ.สุจินดา คราประยูร หัวหน้าคณะรัฐประหาร 26 ก.พ. 2549 กลุ่มพันธมิตรชุมนุมไล่ทักษิณ ชินวัตร และต่อต้านระบอบทักษิณ 10 ธ.ค. 2549 เครือข่าย 19 กันยาต้านรัฐประหาร และกลุ่มอิสระอื่น ๆ จัดชุมนุมทุกวันอาทิตย์ ต่อต้านการรัฐประหารของ คมช. 23 มี.ค. 2550 นปก. (ภายหลังคือ นปช.) ชุมนุมต่อต้านรัฐประหาร 17 ส.ค. 2552 คนเสื้อแดงชุมนุมเพื่อยื่นถวายฎีกาขอพระราชทานอภัยโทษให้แก่ทักษิณ ชินวัตร
3 1 ม.ค. 2552 นปช. ชุมนุมเรียกร้องให้ยุบสภา
ในปี พ.ศ. 2553-2554 ปรับปรุงพื้นที่สนามหลวงครั้งใหญ่โดยมีการล้อมรั้วรอบพื้นที่สนามหลวง จากนั้นกรุงเทพมหานครได้ออกระเบียบว่าด้วยการใช้ การบํารุง และการดูแลรักษาพื้นที่ท้องสนามหลวง พ.ศ. 2555 โดยระบุถึงการใช้พื้นที่ไว้ในข้อ 8.7 ว่า การใช้พื้นที่ต้องไม่มีวัตถุประสงค์ทางการเมืองไม่ว่าด้วยประการใด ซึ่งหมายถึงไม่สามารถใช้พื้นที่เพื่อจัดกิจกรรมทางการเมืองได้เหมือนในอดีต ขณะเดียวกัน ‘สนามหลวง’ ยังได้รับการคุ้มครองตามพรบ.โบราณสถาน ซึ่งกำหนดโทษผู้ใดฝ่าฝืนหรือบุกรุก มีโทษจำคุก 10 ปี หรือปรับเป็นเงิน 1 ล้านบาท
แต่ถึงอย่างไรก็ตาม ยังมีประชาชนที่จัดกิจกรรมทางการเมืองในพื้นที่สนามหลวงภายหลังจากพ.ร.บ. ฉบับใหม่ โดยไม่ถูกดำเนินคดีตามข้อกำหนดข้างต้น ดังนี้ 7 พ.ค.-12 ก.ค. 2556 แนวร่วมคนไทยรักชาติรักษาแผ่นดินชุมนุมต่อต้านการพิจารณาคดีปราสาทพระวิหารของศาลโลก และไล่นายกรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ ชินวัตร 17 มิ.ย. 2556 กลุ่มคนไทยรักชาติรักแผ่นดินและกลุ่มพลังธรรมาธิปไตยชุมนุมขอนายกพระราชทาน 24 พ.ย. 2556 กปปส. ชุมนุมต่อต้าน พ.ร.บ.นิรโทษกรรม 6 ต.ค. 2558 ประชาชนจัดกิจกรรมรำลึกเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519
และเพราะเหตุใดที่กิจกรรมบางอย่างสามารถจัดในพื้นที่สนามหลวงได้อย่างถูกต้องนั้น ยุภาพร ต๊ะรังษี ได้เสนอว่า “ผู้มีอำนาจ” และ “ผู้ดูแลพื้นที่” จะพิจารณาว่า “ใคร” สามารถทำ “อะไร” ในพื้นที่ได้ หากผ่านการพิจารณาในด้านความถูกต้องเหมาะสมแล้วจะได้รับอนุญาต แต่ถ้ากิจกรรมนั้นถูกรัฐมองว่าเป็นไปเพื่อความไม่สงบเรียบร้อย ก็จะทำให้ผู้จัดกิจกรรมถูกลงโทษตามบริบทของกฎหมายรวมถึงถูกมองว่าละเมิดลำดับขั้นทางสังคม ณ ขณะนั้น
Ref: ‘KAWS: HOLIDAY THAILAND’ งานศิลปะสะท้อนแนวคิดหยุดพัก กลางท้องสนามหลวงโดย THE STANDARD TEAM วันที่ 18 พ.ค. 2568 (https://thestandard.co/kaws-holiday-thailand/) นิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 15 – 21 เมษายน 2565 คอลลัมน์ สุจิตต์ วงษ์เทศ (อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : https://www.matichonweekly.com/column/article_541291) “จากสนามหลวงสู่สนามหวง: เมื่อการเมืองถูกไล่ออกจากพื้นที่สาธารณะ”(https://prachatai.com/journal/2020/09/89468)http://www.ratchakitcha.soc.go.th/…/2555/E/180/4.PDF…http://www.ratchakitcha.soc.go.th/…/2520/D/126/5036.PDF
